ای سیویل مرجع مطالب عمرانی

سقف طاق ضربی:

سقف طاق ضربی یکی از  قدیمی ترین و سنتی ترین نوع سقف های رایج در ایران می باشد.

این نوع سقف را در مقاله انواع سقف های رایج ساختمانی در ایران به صورت اجمالی مورد بررسی قرار دادیم.

در این مقاله با ما همراه باشید تا شما را با سقف طاق ضربی بیشتر آشنا نماییم.

 

چرا طاق ضربی را باید بشناسیم؟

 در نگاه اول شاید بسیاری از مهندسان تازه کار این سوال را مطرح نمایند که چرا سقف طاق ضربی که امروزه تقریباً منسوخ شده است را باید بشناسیم؟

در پاسخ به این دوستان باید بگویم که شاید طاق ضربی امروزه زیاد مورد استفاده قرار نمی گیرد.

امّا با شناخت این سقف در درجه اول با تاریخ و روند پیشرفت ساختمان ها بیشتر آشنا می شوید.

ثانیاً با معایب و مزایای این سقف بیشتر آشنا می شوید.

ثالثاً بسیاری از سازه های قدیمی ایران با این سیستم ساخته شده اند و اگر شما روزی بخواهید این ساختمان ها را بازسازی یا بهسازینمایید باید به این سیستم آگاهی کامل داشته باشید.

همچنین در بعضی مناطق علارغم معایب بسیار زیاد این سقف هنوز از این سیستم استفاده می گردد.

سیستم طاق ضربی:

برای  اجرای سقف طاق ضربی بین دو تیر موازی که اصطلاحاً به آن پل گفته می‌شود تیرهای فرعی به موازات هم‌ و عمود بر پل‌ها نصب می‌شوند.

برای اجرای‌ این نوع سقف از آجر فشاری و ملات گچ و خاک استفاده می‌گردد.

در طاق ضربی آجر فشاری را با ضربه دست و با فشار اندکی با ملات گچ و خاک به صورت قوسی کار می‌گذارند.

علت اجرای قوسی این نوع سقف‌ها انتقال بار وارده از سقف به تیرهای فرعی می باشد.

طاق ضربی بار وارده به خودش را به صورت یک طرفه منتقل می‌کند.

در طاق ضربی ایده قوسی چیدن آجر‌ها خوب است ولی این سقف بسیار سنگین است چون قوس‌ها را باید با پوکه پر نمود.

مراحل ونحوه اجرای سقف طاق ضربی:

1-آماده نمودن تیرآهن ها:

تیر آهن های مصرفی باید کاملاً سالم و فاقد هرگونه پوسیدگی  یا ترک خوردگی باشند.

در این مرحله  از انبار کردن تیرآهن‌ها  در فضای باز به مدت زمان طولانی و به مقدار زیاد باید خودداری نمود.

2-تیرریزی

متاسفانه بسیاری از افراد تیر آهن ها را به صورت مستقیم بر روی دیوارهای آجری قرار می دهند.

امّا به دلیل عرض کم بال تیر آهن ها و همچنین وارد شدن فشارها بر یک نقطه امکان شکستن و خرد شدن آجر زیر تیرآهن وجود دارد.

به دلایل فوق الذکر باید از یک زیر سری بتنی در سراسر دیوار، در ترازی که تیرآهن‌ها قرار می‌گیرد به‌صورت یک کلاف بتنی سرتاسری استفاده نمود.

بهره گیری از کلاف افقی زیر سقف باعث می شود که بار زیر سقف به‌صورت یکنواخت به دیوار انتقال یابد.

عموماً فواصل تیر آهن های مورد استفاده در سقف طاق ضربی 90 تا 110 سانتی متر می باشد.

تیرآهن‌ها را به صفحات فولادی که پیش‌تر در کلاف افقی تعبیه شده‌اند جوش می‌دهند.

صفحات یاد شده توسط آرماتورهای فلزی در بتن محکم شده‌اند.

برای پاتاق یا دهانه طاق ضربی نیز باید باید یک تکیه‌گاه مناسب در نظر گرفت.

3-نصب میل مهار

در سقف‌های ضربی ساده‌ترین روش برای جلوگیری از نزدیک و دور شدن تیرها در طول دهانه، بهره گیری از میل‌مهارهای سقفی است.

این میل‌مهارها معمولاً توسط تسمه‌ها و آرماتورهایی با حداقل قطر 10 میلیمتری به صورت ضربدری، اجرا می‌شوند.

برای حداکثر 25 متر مربع از یک عدد ضربدر استفاده می‌شود و به این وسیله تیرآهن‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند.

اثر محمد کارگر با نرم افزار تری دی مکس

برای اجرای طاق ضربی با سرعت مناسب حداقل 3 نفر مورد نیاز می باشد تا بتوانند در مقطعی کاری این عمل را انجام دهند.

یک نفر مسئول اجرای طاق ضربی است که این فرد باید ملات را بکشد و آجرها را بچسباند.

نفر دوم مسئول آماده سازی و تحویل آجرها به فرد اول است.

نفر آخر نیز باید ترکیب گچ و خاک و ساخت ملات و تحویل آن به مجری طاق ضربی را بر عهده بگیرد.

به دلیل آنکه تیر آهن‌ها از داخل معلوم نباشد عموماً روی آن را با کرباس و چسب می‌پوشانند.

لازم به ذکر است میزان و مقدار قوس مناسب بایستی در تمام طول دهانه ها رعایت شود.

چرا که قوس زیاد باعث هدر رفتن اندود خواهد شد.

مزایای طاق ضربی:

عمده ترین مزایای طاق ضربی عبارت اند از:

1. سهولت استفاده
2. پایین بودن هزینه اجراء
3. امکان تغییر بخش‌هایی از ساختمان بعد از استفاده از سقف طاق ضربی

معایب طاق ضربی:

عمده ترین معایب این سقف که باعث شده این نوع سقف تقریباً منسوخ شود عبارت اند از:

• عدم انسجام کافی
• لرزش در اثر محرکات محیطی و ایجاد ظاهر نامناسب در سقف
• یکپارچه نبودن
• خوردگی آهن در تماس با سیلیکات گچ
• سنگینی بسیار زیاد
• امکان رد شدن تاسیسات مثل لوله از روی سقف امکان‌پذیر نیست مگر با افزایش ضخامت سقف که باعث سنگینی می‌شود.
• عدم صلبیت دیافراگم سقف و تخریب در هنگام زلزله به شکل آوار که برای ساکنین بسیارخطرناک و ناامن می باشد.

ملات مناسب برای طاق ضربی:

همان طور که قبلاً گفته شد ملات مورد استفاده در طاق ضربی ملات گچ و خاک می باشد.

هر متر مربع طاق ضربی در حدود یک کیسه چهل کیلویی خاک گچ نیاز دارد.

علت استفاده از ملات گچ و خاک نیاز به جذب سریع در سقف طاق ضربی می باشد.

میزان ترکیب آن به میزان جذب گچ و جنس خاک وابسته است.

معمولاً گچ و خاک در حالت خشک به نسبت یک به یک مخلوط می‌شود.

به علت جذب مناسب، ملات را به میزان کم و هر دفعه به مقدار مصرف درست می نمایند.

باید توجه نمود که در نواحی که از رطوبت بالایی برخوردار هستند، به کاربردن ملات گچ و خاک چندان توصیه نمی‌شود.

امّا اگر بخواهند حدفاصل میان آهن‌ها را با قوس آجری پوشش دهند به روش زیر این کار صورت می پذیرد:

سطح سقف و زیر تیر آهن‌ها را پیکر بندی نموده و توسط ملات ماسه سیمان درجه یک، طاق چینی مورد نیاز را روی قالب فراهم می‌نمایند. پس از این کار توسط ملات ماسه و سیمان ریز طاق زنی صورت می‌گیرد و قالب تا هنگامی که جذب ملات ماسه سیمان به‌خوبی انجام شود باز نمی‌شود. چون اغلب قالب‌ها به شکل تخت و منظم پیاده سازی می‌شود، در این روش نیازی به اندود آستر زیر طاق نیست و یا با ضخامت کم آن را اجرا می‌نمایند.

نمایی از طاق کسری که یک شاهکار معماری به حساب می آید و در زمان ساسانیان ساخته شده است.

نکاتی که در اجرای طاق ضربی باید به آن توجه داشت:

 

نمایی از بازارچه تیمچه قم را در تصویر فوق مشاهده می نمایید.

در هنگام اجرای سقف طاق ضربی باید به نکات زیر توجه نمود:

• استفاده از آجر جوش یا خام سبب ریزش طاق ضربی می شود.
• پس از اتمام کار دوغابی از گچ روی طاق ریخته تا کلیه منافذ آن بسته شود و به صورت جسمی توپر و یک پارچه در آید و انسجام آن افزایش یابد.
• در فصل بارندگی باید از اجرای طاق ضربی خوداری نمود به این دلیل که اگر قبل اجرای پوشش‌های عایقی روی سقف باران بیاید گچ موجود در طاق فاسد شده و سقف فرو می ریزد.
• در اجرای این سقف ها زنجاب نمودن آجر قبل از استفاده ضروری است امّا باید دقت شود آجر مورد استفاده در طاق نباید کاملاً زنجاب شده باشد بایستی در هنگام استفاده در آب زده شود و بلافاصله در محل مناسب نصب شود.
• طبق آیین نامه 2800 ایران باید تیر آهن‌ها بوسیله میلگرد یا تسمه? فولادی بصورت ضربدری به یکدیگر بسته شوند، بصورتی که اولاً طول مستطیل ضربدری شده بیش از 1?5 برابر عرض آن نباشد و ثانیاً مساحت تحت پوشش هر ضربدری از 25متر مربع تجاوز ننماید.
• در این سقفها حدالامکان باید تمام دهانه ها یکجا و بطور مساوی اجرا شوند.
• خیز طاق ضربی باید در حدود 2 سانتی‌متر باشد اگر بیشتر از این مقدار باشد برای آن که زیر سقف باید صاف و مسطح باشد باید ملات زیادی استفاده نمود و در نتیجه طاق سنگین شده فرو می‌ریزد و اگر کمتر از این مقدار باشد مولفه‌های عمودی را خنثی نمی‌کند طاق فرو می‌ریزد.

تبدیل طاق ضربی به کامپوزیت:

 

همان طور که گفته شد سقف های طاق ضربی در برابر زلزله بسیار آسیب پذیر می باشند.

در ساختمان‌های بنایی، خرابی این نوع سقف‌ها،  باعث خرابی کل ساختمان می‌شود.

یکی از مهمترین روش‌های مقاوم سازی این سقف‌ها که غالباً برای سقف‌های پشت بام انجام می‌شود، تبدیل آن به سقف کامپوزیت (مرکب) است.

برای این کار  اول کف سازی سقف تخریب شده و تمام نخاله‌های روی آن تخلیه می گردد.

این مرحله ضمن کاهش وزن سقف و در نتیجه نیروهای لرزه‌ای وارد بر آن، باعث ایجاد دسترسی به سطح آجری سقف و پروفیل‌های آن می‌شود.سپس ناودانی‌هایی به عنوان برش گیر بر روی پروفیل‌های سقف توسط جوشکاری متصل‌ و یک مش فولادی بر روی آن قرار می‌گیرد.پس از آن کل سقف بتن ریزی شده و سقف آسیب پذیر طاق ضربی به یک دال صلب و یکپارچه بتنی تبدیل می‌شود.

عمده ترین مزایای این کار عبارت اند از:

• حفظ یکپارچگی سقف طاق ضربی و جلوگیری از ناپایداری آن
• ایجاد صلبیت در دیافراگم
• توزیع نیروی مطلوب‌تر بین المان‌های باربر جانبی

سقف طاق ضربی کر‌میت:

وجود اشکالات عمده در عملکرد سقف‌های ضربی با تیر آهن باعث شد در سال 1365  با ارائه طرحی بهینه، سقف ضربی کرمیت ارائه شود.

در  این سیستم ، وجود بتن روی سقف می‌تواند یک دیافراگم مناسب بین ستون‌ها ایجاد نماید.

همچنین به علت باز بودن جان تیرچه‌ها، مقدار زیادی در مصرف فولاد صرفه جویی می‌شود.

از این سیستم در انبوه سازی  استفاده نمی شود.

امّا  سقف طاق ضربی کرمیت در پروژه‌های کوچک یا دور افتاده، هنوز استفاده می شود.

جالب انگیز:

یکی از شهرهای کشور ایران که در آن طاق ضربی بسیار مرسوم است شهر یزد می باشد.

لازم به ذکر است در این شهر طاق ضربی با خیز بلند در حدود نیم دایره روی دهانه‌های تا حدود 6 متر هم اجرا می گردد.

 

جهت اطلاع از نحوه اجرای این نوع سقف می توانید فیلم زیر را هم مشاهده کنید: